Twee Neeltjes

Neeltje Keur en Neeltje Lokerse: twee Zeeuwse vrouwen die minder dan tien jaar na elkaar werden geboren. Neeltje Keur ziet op 7 februari 1877 het levenslicht in Scherpenisse, op het eiland Tholen. Neeltje Lokerse komt op 13 augustus 1868 ter wereld in Yerseke, op Zuid-Beveland.

Neeltje Keur

Neeltje Lokerse

Allebei de Neeltjes hebben broertjes en zusjes. Zoals vaker in die tijd zijn er veel ‘guus’ (dialect voor ‘kinderen’) in de gezinnen. Bij beide Neeltjes zijn de meesten ervan al gestorven voor ze vijf jaar oud zijn. Hier houden de overeenkomsten grotendeels op.

Over Neeltje Keur weten we tot nu toe weinig. Twee regels in de archieven: geboren op 07-02-1877 te Scherpenisse en overleden op 19-07-1965, ook te Scherpenisse; zij was ongehuwd en had geen beroep.

Over één van de twee in leven blijvende zusters van deze Neeltje, Adriana (Arjaontje genoemd) vinden we iets meer. Zij registreert zich namelijk aan het einde van de 19^e eeuw in het ‘dienstboden register’ in Poortvliet. Bij haar huwelijkse bij overlijden staat: ‘onbekend’. Was Arjoantje de kostwinner en Neeltje de oudste dochter, die voor het huishouden en de ouder wordende ouders zorgde? Het verhaal gaat dat de drie zussen in het ouderlijk huis zijn blijven wonen tot aan hun dood. 

Arjoantje en Neeltje

Wij zoeken nog meer informatie over deze Neeltje, zij is namelijk de vrouw die de gebreide (!) ´haakmuts´ draagt met het hart van ajour, zoals in de babydeken ‘Vô t guusje van Neeltje’ wordt gebruikt.

Maar, deze Neeltje had dus helemaal geen guus. En ook geen echtgenoot.

Wat een ander verhaal is dat voor Neeltje Lokerse! Zij is de enige dochter die in leven blijft, maar zij blijft níet bij haar moeder inwonen (haar vader overlijdt als Neeltje nog heel jong is). Ze doorloopt de lagere school totdat zij twaalf jaar oud is. Daarna krijgt zij een ‘dienstje’. Nu kun je jezelf afvragen in hoeverre het klopt dat zij tot haar twaalfde jaar op school zit. We spreken over 1868 - 1880, in 1874 treedt het ‘kinderwetje van Van Houten’ in werking. Door deze wet mogen kinderen tot twaalf jaar niet in de fabrieken werken. Deze wet was echter niet van toepassing op huiselijke en persoonlijke diensten en op veldarbeid. Het zou zo maar kunnen zijn dat deze Neeltje al op veel jongere leeftijd uit werken moest.

Als Neeltje begin twintig is vertrekt zij naar Holland om daar als dienstbode te gaan werken.

Wat meer dienstbodes overkomt, overkomt ook Neeltje. Zij raakt onbedoeld en ongehuwd zwanger van haar (overigens ongehuwde) werkgever. Als zij de vader op zijn plichten wijst meldt die haar dat zij en haar kind ‘kunnen opzouten’. Neeltje laat het hier echter niet bij zitten – en hier lopen de geschiedlijnen uiteen – volgens de ene bron beschiet zij de vader in zijn huis. Volgens de andere bron smokkelt zij een wapen mee in de kinderwagen van haar zoon. Zij loopt naar het kantongerecht op het Buitenhof (!) waar de vader werkt en beschiet hem daar. Niet om hem te doden of te verwonden, maar om haar mening kracht bij te zetten: hij móet zijn verantwoordelijkheid nemen. (Dat moet je nu eens proberen, met een wapen naar het Buitenhof.)

De vader raakt niet gewond, Neeltje wordt opgepakt en een rechtszaak volgt. Na getuigenis van omstanders en onder druk van de publieke opinie wordt Neeltje vrijgesproken. Het was ‘nimmer de bedoeling hem te verwonden’ aldus de rechterlijke macht.

Neeltje heeft wel haar doel bereikt: ze is nu in heel Nederland bekend. Neeltje blijft de rest van haar leven voorvechtster van vrouwenrechten. Vrouwenrechten stonden aan het begin van de 20^e eeuw hoog op de agenda in noordwest Europa. De idealen van Neeltje liggen echter iets anders dan wij nu zouden verwachten. Zo vindt zij dat elke onbedoeld zwangere vrouw recht heeft op een huwelijk met de vader. Beter een ongelukkig huwelijk dan geen huwelijk. Ook vindt zij dat prostitutie moet worden toegestaan ‘zodat de heren de dienstboden met rust laten’.

Ze geeft presentaties, waarop zij (naar het schijnt) ook regelmatig haar zoon laat opdraven, ‘dit is de oorzaak van mijn ongeluk’. ’t Is zonde, het arme jong. Neeltje schrijft zelfs pamfletten en een boek, wat toch wel heel bijzonder is voor die tijd. Ook over Neeltje zelf worden een aantal boeken, en zelfs een proefschrift geschreven.

Neeltje mét-kind trouwt alsnog, met een Zeeuw, en niet met de ‘heer’ uit dit verhaal, en ze blijft ‘in Holland’ wonen. De relatie met haar zoon normaliseert en zij overlijdt op bijna 88 jarige leeftijd.

Hier komen de lijnen van beide Neeltjes weer bij elkaar: Neeltje Keur overlijdt ook op bijna 88 jarige leeftijd.

Maar wat een verschil: de Neeltje uit Scherpenisse, met twee regels in het archief, zónder kinderen. En een Neeltje waarover veel is geschreven, met een kind wat zij eigenlijk niet wilde.

De ‘harten met de levensboom ertussen’ in het breipatroon staan in schril contrast met deze verhalen.

‘Vô t guusje van Neeltje’, omdat alle kinderen onvoorwaardelijke liefde en aandacht verdienen!

Blok Neeltje

Babydekentje 'Vô t guusje van Neeltje'

(Foto’s van Neeltje Keur afkomstig uit het archief van het Openluchtmuseum, met toestemming geplaatst.)