Anna

Een aantal oude doosjes kijken ons aan. Dichte kartonnen doosje, met op de deksels labels uit vervlogen tijden: ‘Devrita haakgaren, 10 streng á 50 gram. 6 perlé.’ De doosjes zijn verweerd en ruiken ‘oud’. Op een van de deksels staat in een schuin handschrift geschreven ‘de nieuwste doekjes’.

We zijn zó benieuwd. Niet alleen naar wat er in die doosjes zit, maar ook ‘wie’ we gaan ontmoeten. Ik verheug me op de ontdekkingsreis die we gaan maken. Een soort opgetogen spanning, alsof je bijna jarig bent en niet kan wachten om je cadeautjes uit te pakken. Zal ik nog even wachten met het openmaken van de doosjes, om dat gevoel van opwinding nog een moment langer vast te houden?

Katharina

In de serie Avonddoekjes is een prachtig nieuw exemplaar verschenen! Ans Baart boog zich op ons verzoek over een origineel doekje; probeerde de wirwar van stokjes, vasten en lossen te ontwarren en maakte er een patroon van. Het is het fijnst gehaakte doekje wat we tot nu toe hebben: Katharina!

Avonddoekje Katharina meet 98 cm op het breedste punt en 47 cm op het diepste punt. Het is gehaakt met een heel fijne katoen en haaknaald 1mm.

Pieternella: over namen & vernoemen

Generaties lang was het traditie om kinderen te vernoemen naar hun grootouders en overige familieleden, zoals ooms en tantes. Niet alleen in Zeeland vinden we dit terug, ook in de overige delen van Nederland golden er op dat gebied vaste ‘regels’. Het was heel simpel: je noemde je baby volgens een vaste volgorde naar beider ouders en naaste familieleden. Dit systeem had wel een voordeel; er hoefde ieder geval niet eindeloos gedubd te worden over een favoriete jongens- of meisjesnaam.

Tijdens onze zoektocht naar verhalen over de vrouwen, waarvan we breiwerk in Het Beddengoed hebben opgenomen, komen we het fenomeen van ‘vernoemen’ bijna altijd tegen. Om beter inzicht te krijgen in de levensverhalen proberen we altijd een stukje van de stamboom uit te pluizen. Dit doen we via de website Zeeuwen Gezocht. Het zal jullie niet verbazen dat er binnen families steeds min of meer dezelfde namen rouleren. De regels van het vernoemen maakte het leven indertijd misschien wel simpeler, maar van enige verrassingen is zelden sprake. Als je bovendien bedenkt dat de meeste mensen met dorpsgenoten trouwden kun je al snel de conclusie trekken dat er een in één dorp heel veel dezelfde voor- en achternamen voorkwamen.

Foto familie de Korte uit Meliskerke en Nieuwe Pekela: 

vader Kees, moeder Adriana en hun negen dochters.

Het vernoemen verliep in grote delen van Zeeland volgens een vast patroon (uitzonderingen natuurlijk daargelaten):

De 1^e zoon kreeg de voornaam van de grootvader van vaders kant, gevolgd door de voornaam van de grootvader van moeders kant.

De 2^e zoon kreeg de voornaam van de grootvader van moeders kant, gevolgd door de voornaam van de grootvader van vaders kant.

De 1^e dochter kreeg de voornaam van de grootmoeder van moeders kant, gevolgd door de voornaam van de grootmoeder van vaders kant.

De 2^e dochter kreeg de voornaam van de grootmoeder van vaders kant, gevolgd door de voornaam van de grootmoeder van moeders kant.

De daarop volgende kinderen werden volgens hetzelfde systeem vernoemd naar de broers en zusters van beide ouders. Dit uiteráárd afhankelijk van de hoeveelheid zonen en dochters binnen een gezin.

Er was één uitzondering: de namen van overleden kinderen, of boers of zussen van de ouders kregen voorrang. Als er een kindje was overleden (en daar kregen de meeste gezinnen indertijd mee te maken) dan kreeg het eerstvolgende kind van hetzelfde geslacht dezelfde namen als het kindje dat was overleden. Iets, dat wij ons nu heel moeilijk kunnen voorstellen, maar het was lang een ongeschreven wet.

Doordat er volgens vaste regel vernoemd werd liepen er binnen dorpen veel mensen met dezelfde namen rond. Dit maakte het dorpsleven er niet altijd eenvoudiger op, en onze zoektochten vandaag de dag ook niet. Als er bijvoorbeeld vier vrouwen waren met de de naam Elisabeth Provoost (allemaal vernoemd naar dezelfde grootmoeder, en allemaal voor het gemak Bette Provoost genoemd, want niemand gebruikte zijn gehele voornaam) dan ontstonden er in het dagelijks leven al snel bijnamen. 

Bijnamen worden niet of nauwelijks uitgesproken in het bijzijn van degene over wie het gaat. Dat is vaak niet voor niets, want bijnamen belichten vaak de wat minder flatteuze kanten van iemand. Wat ook gebeurde is dat mensen werden genoemd naar hun respectievelijke moeder, grootmoeder of overgrootmoeder. Je was dan bijvoorbeeld: Bette van Joane van Koosje Klitte. Of Piet van Keesje van Boordje Fret. En.. bijnamen vind je natuurlijk ook niet terug in officiële akten, wat ons speurwerk er ook niet altijd makkelijk op maakt.

Jongensnamen	Meisjesnamen
1. Jan	1. Johanna
2. Cornelis	2. Emma
3. Sem	3. Anna
4. Lucas	4. Eva
5. Finn	5. Sophie
6. Johannes	6. Fenna
7. Levi	7. Maria
8. Milan	8. Adriana
9. Marinus	9. Liv
10. Noah	10. Evi

Kijken we naar de namen top 10 in Zeeland van vorig jaar dan zien we dat van alle traditionele Zeeuwse meisjesnamen Johanna, Anna, Maria en Adriana nog steeds terug te vinden zijn. Bij de jongens wordt er ook nog steeds vernoemd: ook Jan, Cornelis, Johannes en Marinus staan in de top 10 van Zeeland.

Zoals jullie misschien weten komen Anja, Jeanet en Stefanie alle drie van het eiland Walcheren. Het breiwerk wat we in ons bezit hebben, krijgen en mogen lenen, komt dan ook bijna altijd van vrouwen uit onze directe omgeving. En dan zorgen die veelvuldig en vaak voorkomende voornamen best wel eens voor een vrolijke noot!

Een van de eerste avonddoekjes die Anja uitpluist en namaakt noemt ze Pieternella. Naar zowel de grootmoeder van Jeanet als de oma van Stefanie. In 2018 lijkt de naam Pieternella langzaam uit te sterven. Bij veel oude meisjesnamen kun je met een beetje fantasie nog wel een aardige moderne variant bedenken, maar bij Pieternella wordt dat wat lastig. Vroeger werden bijna alle Pieternella’s in het dagelijks leven ‘Pietje’ genoemd. Met die naam voor een meisje hoef je vandaag de dag écht niet meer aan te komen!

Avonddoekje PIETERNELLA

Als wij op een dag een leuk avonddoekje in onze handen krijgen informeren we naar de voornaam van de desbetreffende draagster: Pieternella. Oké, dat is niet handig, want die hebben we al. We besluiten daarom om de tweede voornaam te gebruiken voor het patroon. Maar, er komt nog meer breiwerk op ons pad. En jullie raden het vast al: ook dít breiwerk is van verschillende Pieternella’s geweest. Als er nú nieuw breiwerk op ons pad komt gaan we al bij voorbaat lachen: géén Pieternella.. alsjeblieft!!

Vandaag presenteren we onze 'nieuwste' Pieternella: Omslagdoek Pieternella! 

Omslagdoek Pieternella is een vergrootte variant van Avonddoekje Pieternella.

Het was best een uitdaging om het kleine avonddoekje om te toveren tot een schitterende royale omslagdoek, maar met hulp van Riet Andreas en Ans Baart is het weer gelukt!

Omslagdoek Pieternella is gebreid van mooi zacht garen van Lang Yarn op naalden 5.5. Deze Pieternella is een heerlijke lichte omslagdoek die uitermate geschikt is voor de deze tijd van het jaar!

Koop je de wol bij Jeanet in Arnemuiden? Dan krijg je het patroon van Omslagdoek Pieternella of Avonddoekje Pieternella er gratis bij.

Wil je alleen de losse patronen aanschaffen? Dat kan HIER VOOR DE OMSLAGDOEK en HIER VOOR HET AVONDDOEKJE!

Wanne

We hadden het gezegd; we nemen éven gas terug en houden lekker kerstvakantie. Maar, dat wil niet zeggen dat er niets gebeurd achter de schermen.

Wanne is al vaak op bezoek geweest op dit blog, lees het hier nog maar eens na. We zijn er na maanden wel achter gekomen dat het maken van een patroon van de avonddoekjes een veel grotere, ingewikkelder klus is dan we ooit voor mogelijk hadden gehouden. Hoezo?

Het klinkt natuurlijk wel een beetje raar, maar de praktijk van alle dag was dat er in de zeldzame verloren uurtjes telkens een paar toertjes werden gehaakt of gebreid, een beetje op zicht en gevoel. Je kunt je voorstellen dat de vrouwen hun haakwerkje heel vaak moesten neerleggen omdat er weer een dringend beroep op hen werd gedaan. Koken, wassen, een snottebel, de oogst, de buurvrouw - honderd aanleidingen om het werk neer te leggen. Dus ging er wel eens iets mis, een boogje teveel of te weinig, een randje uit het gelid, een paar stokjes extra. En werd de vorm niet helemaal zoals voor ogen was, dan werd het tijdens het haken aangepast. Het resultaat? Prachtig!

Maar....... als er dan jáááááren later een paar dames gaan proberen om het na te maken én er een patroon va te schrijven dan begint het grote puzzelwerk. Poeh! Soms lijkt enige logica compleet verloren. Is dat extra stokje met opzet of een foutje? Waarom links 5 boogjes en rechts 7? En dat randje zit eigenlijk niet in het midden... dan rijst de vraag: gaan we het doekje precies na haken of brengen we er enige logica in? Wat corrigeren we, en wat niet? En óók.... hoe schrijven we al die uitzonderingen, bijzonderheden, afwijkingen in hemelsnaam begrijpelijk op? Ai! Dat was nogal een dingetje!

Omslagdoek Wanne... het vervolg!

Het is me toch wat met Wanne! We zeiden het al eerder: het ontwikkelen van het patroon van deze omslagdoek was een bijzonder omslachtige klus. Begin september besloten we zelfs om het patroon tijdelijk uit de verkoop te halen, omdat de beschrijving toch niet voor iedereen duidelijk genoeg bleek te zijn.

We gingen opnieuw met Wanne aan de slag. We telden; we telden opnieuw; we overlegden; we haakten ‘proef’ maar... dit alles uiteindelijk niet voor niets!

Al onze inspanningen hebben geresulteerd in een vernieuwde versie van het patroon van Omslagdoek Wanne. De grootste aanpassingen zijn gemaakt in Rand C. Deze rand was door de oorspronkelijke maakster asymmetrisch gehaakt. Ter wille van het haakgemak hebben we de rand zodanig aangepast dat hij nu wel symmetrisch is. Ook zijn er meer controlemomenten ingebouwd, waardoor het makkelijker te controleren valt of je op de goede weg zit tijdens het haakproces.

Wanne in Amore Jeans 160

Wanne in Rowan Fine Tweed

Wanne in Scheepjes Secret Garden (tijdelijk uitverkocht)

Het vernieuwde patroon van Omslagdoek Wanne is te verkrijgen bij Jeanet van Blij dat ik Brei: 

bij aanschaf van het garen krijg je het patroon gratis! 

Het patroon is ook los te koop in de webshop van stichting Zeeuwse Visserstruien.

Wanne

De vrouwen in streekdracht van weleer hadden geen kant-en klare patronen voor hun handwerk: elk avonddoekje werd ofwel nagemaakt, of uit het hoofd verzonnen. Dat zorgt ervoor dat we tijdens het vastleggen van de originele patronen tegen vaak zeer onverwachte en bijzondere ‘constructies’ aanlopen. De ontdekking dat veel handwerksters ook maar wat ‘aanrommelden’ levert ons veel hoofdbrekens en gepuzzel op bij het op maken van kloppende patronen.. en vraagt zéker meer tijd dan ooit gedacht!

Zo heeft het bijvoorbeeld héél erg lang geduurd met Wanne…

We vertelden jullie al eerder hoe vreselijk lastig en ingewikkeld het bleek om het avonddoekje, wat we Wanne doopten, om te zetten in een correct patroon zonder dodden, bobbels of andere vervelende struikelblokken... Bovendien wilden we graag een versie maken die een flínk maatje groter is dan het kleine, originele witte doekje.

[Doek Wanne, gehaakt door Liesanne van Amstel met garen van Borgo di Pazzi Jeans]

Het Beddengoed van Tante Zoet naar Westkapelle!

Zoetje, het is een naam die niet alleen in Domburg voorkwam, maar ook in buurdorp Westkapelle zijn er nog altijd vrouwen die Zoet, of Zoete heten. Helaas is het ook een naam die op uitsterven staat, maar.. als een naam als Lieve ineens weer populair kan worden, waarom de naam Zoetje dan niet? Misschien zorgt het succes van Het Beddengoed van Tante Zoet wel voor een ommekeer, dat zou leuk zijn!

Maar om terug te komen op Het Beddengoed.

Woensdag 8 augustus zijn Stefanie en Jeanet van 11.00 tot 17.00 met de prachtige deken van tante Zoet aanwezig in het dijkdorp Westkapelle op Walcheren. Ook hebben we kant en klare pakketten van de deken bij ons.

En.. ben je fan van avonddoekjes of hun moderne varianten? Ook deze hebben we bij ons om te bewonderen, en ook deze patronen kunnen die dag aangeschaft worden!

Er is die dag in Westkapelle écht van alles te doen, zoals: Sjeesjesrijden, paardentram, een oldtimer rit, optreden van een shantykoor, verkoop van klederdracht, presentatie van de Heiploeg, de vuurtorens en molen zijn open en er is een ouwe-sannie- en kleedjesmarkt.

Bij het Polderhuis vindt je een aantal verkoopkramen en stands, en in één daarvan zijn wij aanwezig mét natuurlijk.. de deken en avonddoekjes!

Wat nemen we mee.

Op woensdag 8 augustus presenteren we een nieuwe uitvoering van Het Beddengoed van Tante Zoet. Deze uitvoering, gebreid in zacht-blauwe Softfun van Scheepjes, heeft een schitterende afwerking gekregen. De rand is namelijk niet gebreid, maar afgewerkt met een sitsen rand.

Wat is sits, vraag je je wellicht af, en waarom is er voor deze stofsoort gekozen?

Sits is een geglansde katoen die al vanaf de 17^e eeuw vanuit Oost-Indië naar Europa werd vervoerd. Het was een ongelofelijk gewilde en dure stof, en iedereen die met de mode mee wilde doen én wilde laten zien hoe rijk hij was, maakte kledingstukken van sits. Misschien herken je de naam sits nog wel in chintz, waarvan nog tot halverwege de twintigste eeuw gordijnen en beddenspreien gemaakt werden. De oorspronkelijke sitsen waren kleurrijk en gebloemd en het was geen wonder dat de stof zo populair werd.

Wij kozen voor een afwerkrand van sits omdat veel kledingstukken uit de Zeeuwse streekdrachten in het verleden van sits zijn gemaakt. In de periode circa 1750 tot circa 1850 waren bijvoorbeeld de jakken, mouwen, beukjes en de binnenkant van de schelphoeden van de boerinnen van sits, maar ook de hemdrokken van de mannen bestonden uit schitterende kleurrijke gebloemde sitsen. Omdat veel van de motieven die in Het Beddengoed verwerkt zijn al héél lang door vrouwen in streekdracht gebreid werden past deze stofkeuze perfect bij de deken.

We hopen veel belangstellenden te mogen ontmoeten op 8 augustus in Westkapelle! En.. wil je graag de aankoop van een pakket (jaja, september komt al snel dichterbij!!) combineren met een super gezellige dag in het Zeeuwse Westkapelle? Dan graag tot 8 augustus!

Dodden in de pap

Wie kan zich het níet herinneren: de zelfgekookte pap die je als kind kreeg voorgeschoteld. Havermoutpap, griesmeelpap, lammetjespap of rijstepap. Custerdvla of gortepap… Het ene kind maakte je er ontzettend blij mee; het andere kind gruwde ervan en ging bekant over de nek bij het aanschouwen van dat bord pap.

De ene moeder kookte graag, en maakte pannen vol zachte, romige pap. Maar er waren ook genoeg moeders voor wie koken geen vanzelfsprekendheid was. Bij deze moeders verschenen er meestal pannen pap met klonters op tafel, ofwel met ‘dodden’ erin. Lustte je sowieso al geen pap, dan was het aanschouwen van een bord pap met dodden helemaal iets om onpasselijk van te worden!

Het ergste was dan als je die pap, met of zonder dodden (of met vel, laten we dat vooral ook niet vergeten!) echt héél vreselijk vies vond, en je net zo lang aan tafel moest blijven zitten totdat je het opgegeten had.. Wie kan zich dat nu, anno 2018, nog voorstellen?

Maar… waaróm hebben we het hier over ‘dodden in de pap’ zul je je afvragen?

Het volgende doet zich voor. Tijdens het proces van het ontwikkelen van een nieuw patroon van een origineel gehaakt avonddoekje krijgen we te maken met ‘dodden’, ofwel bobbels in het haakwerk. 

In onze bescheiden collectie brei- en haakwerk uit de Zeeuwse streekdrachten bevindt zich een mooi, origineel avonddoekje. Zeer fijn gehaakt van dunne, witte katoen.

Liesanne van Amstel ontwikkelt voor ons een patroon van dit doekje en haakt bovendien een schitterende replica van zachte blauwe wol, waardoor er een prachtige eigentijdse omslagdoek ontstaat. We noemen deze doek ‘Wanne’ en op het Haak en Brei Festival bij Jeanet in Arnemuiden is deze doek beslist een hit: er is veel vraag naar het patroon.

Het is Liesanne al wel opgevallen dat er in de omslagdoek ´bobbels´ zitten. We vermoeden dat die zullen verdwijnen na het blocken. Dat lijkt in eerste instantie het geval te zijn. 

Maar als we de doek een dag later uitvouwen voor het maken van foto’s, zijn de bobbels er op wonderbáárlijke wijze weer in terug gekomen. En hoe we ook aaien, kloppen, trekken, duwen, be-pamperen en zéfs vermanend toespreken: de bobbels blijven rustig zitten waar ze zitten!

De doek gaat naar Ans Baart, onze niet te overtreffen haak- en brei corrector. Zij puzzelt en 'haakt proef´en telt en piekert. Als we heel goed kijken zien we dat ook in het originele doekje bescheiden ‘bobbeltjes’ zitten. Maar deze zijn door de leeftijd van het doekje plus veelvuldig wassen wat weggesleten. en vallen daardoor minder op.

Het ligt eigenlijk allemaal aan de gebruikte steekjes van het middendeel, concludeert Ans. Plus daarbij ook nog eens aan de keuze van de gehaakte golfjes en boogjes ten opzichte van de vorm van de rand. De gekozen haaksteken die de boerin van het originele doekje haakte, zijn de veroorzakers van het ‘probleem’.

De vraag rijst nu wat te doen. Het patroon van het originele doekje aanhouden, en dus een patroon ontwikkelen mét bobbels? Of aanpassingen maken in het patroon, waardoor er een mooie strakke doek ontstaat, maar die dan geen exácte replica meer is van het origineel? Het ultieme dilemma, waar iedereen die oud handwerk wil reproduceren, tegenaan loopt…

We hoeven er gelukkig niet lang over na te denken.

“Geen dodden in de pap!” spreekt Anja de gevleugelde woorden.

Dus, als jullie je afvragen waar het patroon van de blauwe gehaakte avonddoek blijft? Er wordt héél hard gewerkt aan het maken van een alternatief patroon. Een patroon wat het originele doekje zo dicht mogelijk benadert maar.. dan zónder bobbels! 

Avonddoekjes

Een van de meest opvallende en tot de verbeelding sprekende onderdelen van de Walcherse (en in mindere mate ook de Zuid-Bevelandse) dracht is het 'avonddoekje'. 

Een avonddoekje is een wit, grijs of zwart gebreid of gehaakt driekantig of rondlopend doekje met een sierrand. Het avonddoekje wordt op Walcheren uitgesproken als ‘èvundoekje’. Met de nadruk op de verlenging van de è klank… Haast onmogelijk te schrijven dus. In Arnemuiden noemen ze het een ‘netje’.

Bij onderzoek naar de herkomst van dit doekje op het vele fotomateriaal wat voorhanden is zien we opvallend genoeg dat vrouwen voor WOI geen avonddoekjes dragen. Avonddoekjes verschijnen pas in het straatbeeld na circa 1920. Dit bewijst dat de streekdracht zich lange tijd is blijven vernieuwen.

Tot WOI dragen vrouwen en meisjes voornamelijk vierkante, wollen doeken met franjes over de schouders. Deze doeken waren vooral bedoeld om de kou te weren. Van deze - vaak prachtige –geruite, pastelkleurige doeken zijn er nog veel bewaard gebleven.

foto geleend van Internet, fotograaf onbekend

Na WOI verschijnen er voorzichtig gehaakte en gebreide witte, kanten doekjes in het straatbeeld. Ze zijn nog niet meteen gemeengoed en worden in eerste instantie alleen ná het werk gedragen; vandaar ook de naam ‘avond’-doekje. In de loop van de jaren groeit het aantal vrouwen dat deze doekje vaker en langer gaat dragen. De vrouwen die zich als laatsten in de streekdracht hullen dragen de avonddoekjes veelal de gehele dag.  

foto geleend van Internet, fotograaf onbekend

Hoe kwam het dat avonddoekjes hun intrede deden in de streekdracht? Het vermoeden bestaat dat jonge Walcherse vrouwen in de periode tijdens de Eerste Wereldoorlog geïnspireerd worden door de kleding van de vele Belgische vluchtelingen die hun toevlucht zoeken in Zeeland. Boerendochters wilden ook wel eens wat nieuws uitproberen en zij zien bij de Belgische madammen de burgermode van die tijd met de mooie witte kanten kraagjes. Zij beginnen met het haken en breien van witte doekjes die als replica’s van de kanten kragen worden gedragen. 

De eerste doekjes worden aarzelend uitgeprobeerd, totdat het ‘experiment’ door de dorpsgemeente ‘goedgekeurd’ wordt. Zo breidt het gebruik van het doekje zich uit om gemeengoed te worden.

De meeste avonddoekjes werden gehaakt, maar er komen ook prachtig gebreide versies voor. Er bestonden geen geschreven patronen van avonddoekjes. Vrouwen verzonnen ze zelf of maakten ze van elkaar na. Bekend is het verhaal dat er op zondag tijdens de kerkdienst vaak heel goed naar degene gekeken werd die voor je in de kerkbank zat.. zo kon je het patroontje van een avonddoekje goed bestuderen en thuis namaken.

Wat opvalt bij de avonddoekjes is het dat er haast geen één hetzelfde is. Ze komen voor in werkelijk alle soorten steken, maten en vormen, waardoor ze ongelofelijk divers zijn. Ook de randen zijn vaak ware kunstwerkjes op handwerkgebied.

De driehoekige vorm leende zich er uitstekend voor om te laten zien welke handwerktechnieken je in huis had… of hebt.

De draagster van een grijs of zwart doekje gaf hiermee aan dat aan dat zij in lichte, halve of zware rouw was.

foto geleend van Internet, fotograaf onbekend

Mevrouw Vos uit Middelburg, nog dagelijks in dracht, hier in gesprek met een deelneemster van de Streekdrachtendag in Hoedekenskerke in 2015. Haar doekje heeft ze al lang afgedaan ;)

Kun je niet wachten op de resultaten van ons onderzoek, en wil je metéén aan de slag: Jeanet Jaffari van Blij dat ik brei heeft op haar site Tikkeltje Zeeuws het patroon van het avonddoekje van haar oma in de verkoop: Avonddoekje Johanna. Het patroon is gemaakt door Ans Baart.

 

Je kunt het patroon inclusief materiaal als pakket bestellen bij Tikkeltje Zeeuws. 

Wij zijn inmiddels al een poosje achter de schermen bezig om meer te weten te komen over de herkomst van avonddoekjes - zowel in verhalen als in beeldmateriaal. Maar natuurlijk ook om doekjes te verzamelen én om patronen uit te schrijven. (En oh.. wat is dat weer ontzettend leuk!!)

Want niet alleen voor streekdracht draagsters zijn deze doekjes en hun unieke patronen reuze interessant; ook zijn ze bij uitstek geschikt om mee te nemen naar onze tijd en er moderne varianten van te maken!