Zeeuws Weerzien

Hebben we jullie al eens verteld over onze bijdragen aan de krant Zeeuws Weerzien? Sinds het proefnummer in 2018 zijn we hier al bij betrokken; hoog tijd dus om er een berichtje aan te wijden!

Zeeuws Weerzien is een gratis krant vol verhalen over het Zeeland van de vorige eeuw: van oude krantenartikelen tot columns van hedendaagse schrijvers. Om zelf te lezen, maar vooral als aansporing om samen met anderen herinneringen op te halen. De krant is bedoeld voor 'oud en iets ouder'.

In het voorjaar van 2018 werd onze stichting benaderd met de vraag of we interesse hadden om een handwerk-item te gaan verzorgen voor deze nieuwe, gratis kwartaalkrant. Met deze vraag gingen we graag aan de slag! Omdat onze patronen altijd geworteld zijn in het Zeeuwse culturele erfgoed kunnen we interessante verhaaltjes leveren, en achtergrondinformatie geven over handwerkzaken uit het verleden maar.. altijd met een link naar de toekomst.

Het onlangs uitgekomen voorjaarsnummer van 2020 heeft als thema 'verdwenen veerdiensten'. Daar past een gebreid vissersmutsje natuurlijk perfect bij - je weet wel, zo'n kort mutsje dat net tot boven de oren komt. We bedachten deze mutsjes al eerder en verkochten ze een aantal jaar geleden, gebreid en al!

Speciaal voor Zeeuws Weerzien maakten we er nu een vernieuwd patroon van. Wil je graag zo'n mutsje breien? Het patroon is te koop in onze webshop, of gratis bij aankoop van garen in de winkel van Jeanet in Arnemuiden. Het mutsje in het krantenartikel is gebreid met het motief van een visserstrui uit Yerseke, maar er is ook een variant met een motief uit Vlissingen beschikbaar.. aan jou de keus!

Filosoferen

Hebben jullie dat ook wel eens? Dat je jezelf afvraagt wáár een woord vandaan komt? En dat je daar eens je gedachten over laat gaan?

Wij hebben dat - nog al eens - bijvoorbeeld als we met ons hoofd in de wind en onze voeten over de Zeeuwse klei of het Zeeuwse zand lopen. Deze keer ging het filosoferen over het woord 'rêêste'.

een rêêste Zeeuwse knopen als sluiting

Voor Zeeuwen die nog - een beetje - dialect spreken zal de betekenis van het woord duidelijk zijn en misschien komt het woord ook wel voor in andere Nederlandse dialecten. Een 'rêêste' is een rij of snoer. Met een rêêste knoppen sloot men hemd en jas, een rêêste bloedkraelen is een rij of snoer van bloedkoralen kralen.
De dubbele rij knoopsgaten op de foto hierboven heeft een reden, de rêêste was namelijk niet vastgenaaid aan de rok (hemd, jas), zoals we tegenwoordig doen. De knopen werden door beide knoopsgaten gehaald en daarna werd aan de binnenkant een draad door de oogjes geregen. Je kunt de knopen ook op een bandje zetten en de rêêste knopen die dan ontstaat door beide knoopsgaten halen.

Hemdrok van Walcheren, de knopen zijn met stof overtrokken

Collectie Nederlands Openluchtmuseum

Het werkwoord 'rêêzen' gaat over het rissen, afrissen of afritsen van bijvoorbeeld bessen. Wij doen het 'in het seizoen' nog regelmatig... rode bessen rissen en dan eten met zelfgemaakt vanillevla...
En die bessen hangen ook weer in een rij of snoer.

Daarna ging het verder - zowel de wandeling als het filosoferen - het was fris, zonnig en helder weer met wind uit het noorden en van die bloemkoolwolken waar je allerlei moois in ziet. We lopen dus ook nog even te filosoferen, want:
De woorden 'rêêste', 'rêêzen' en 'rits' lijken best veel op elkaar.
Zou dat 'nieuwe' woord rits van zo'n oud woord als 'rêêste' vandaan gekomen zijn?

We gingen op zoek; een etymologisch woordenboek kan op zo'n vraag vast een antwoord geven.
Via de etymologiebank zoeken we het op. Daar vinden we dat het woord rits waarschijnlijk van het geluid ritssss komt, als de sluiting wordt dicht gemaakt. Alleen het Zuid-Afrikaans geeft een andere mogelijkheid - bij het woord 'ritssluiter':

Apparaatjie bestaande uit twee rye hakies wat in mekaar gevoeg word deur 'n bewegende knip wat daaroor getrek word ten einde iets toe te maak...

Een reeste hakjes dus...

We hebben er nog eentje - we zullen het er maar op houden dat we graag en ver in de wind lopen.

'Kneukel'; Dit woord vinden we wel op de etymologiebank, het blijkt al in 1300 in het Nederlands voor te komen. Geen dialectwoord dus, maar oud-Nederland voor een wervel of gewricht. Tegenwoordig wordt in het Nederlands het woord 'knokkel' meer gebruikt en ook deze vorm komt in de 12e eeuw al voor in het Nederlands.

Maar dan: het woord 'kneu'. Daar lopen de etymologiebank en het Zeeuws woordenboek mijlenver uit elkaar. Volgens de etymologie is het een vinkje... (de vogel, niet het leesteken).
Volgens het Zeeuws woordenboek hebben kneuten (of kneutjes) iets te maken met die kneukels. Dat klinkt best logisch toch?

En wat ze dan met elkaar te maken hebben? Dat is de cliffhanger tot de volgende blogpost.

Kussentjes en een vraag

De zomer is voorbij, de eerste herfststorm hebben we te pakken en nu regent het pijpenstelen. Goed weer om binnen aan de slag te gaan en dat treft.
Wij zijn namelijk in voorbereiding...de gemeente Middelburg heeft ons gevraagd om mee te werken aan een nieuw Europees project:

In deze blogpost hebben jullie er al iets over kunnen lezen. We zijn nu bijna een jaar verder en de 'opdracht' krijgt steeds meer vorm.

Eind oktober gaan we naar Viana do Castelo in Portugal om een presentatie te geven over wat we al gedaan hebben en waar we nu mee bezig zijn. Bij het maken van de 'draft' (zoals dat zo mooi heet) bleek dat er al best veel interessante zaken op ons lijstje staan.

Maar hoe gieten we dat in een vat zodanig dat ook de deelnemers die het Engels niet zo goed beheersen een leuke presentatie krijgen? Daar hebben we wat op gevonden -  een 'multimedia event' - daar kunnen we verder nog niet veel over uitweiden, maar de kop van dit stukje heeft er alles mee te maken.

Bij het bedenken en uitwerken van zoiets struikel je over de Engelse termen. Dat is niet zo gek, de voertaal is immers Engels, maar we hebben er voor de lol de Nederlandse benamingen bij gepakt.
Een 'draft' is in goed Nederlands een kladje, een 'multimedia event' prikkelt de verschillende zintuigen met foto, film, geluid... we zijn daar enthousiast mee gaan 'brainstormen' en hebben er nog smaak aan toegevoegd. Tijdens de presentatie gaan we babbelaars uitdelen, de échte niet die in een papiertje in een zakje...

de suikermassa gaat over in een koekenpan
foto: J. Midavaine, 1961, Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeland, recordnr. 90645

Toen kwamen we erachter dat er veel verschillende namen zijn voor dit Zeeuwse snoepgoed:

• (boter)babbelaars
• kussentjes
• spekjes
• kokkinen
• blokjes

Wie vult het lijstje aan? En willen jullie dan ook de plaats van herkomst aangeven van die benaming?

het (t)rekken van de karamel
foto: J. Midavaine, 1961, Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeland, recordnr. 90649

Oh ja - nog iets - babbelaars 'kook' je niet maar 'bak' je, dat komt misschien wel door de koekenpan die aan het einde van het kookproces wordt gebruikt. Daarnaast zijn een pan, een (gas)fornuis en een koude, natte 'schutteldoek' onontbeerlijk attributen bij het maken van kokkinen.