Op merote - dag 5

Op merote - dag 4

Op merote - dag 3

Op merote - dag 2

Op merote - dag 1

Beelden zeggen meer dan 1000 woorden. De komende dagen houden we jullie op de hoogte via een dagelijks vlogje van onze avonturen in Portugal.

Wij zijn uitgenodigd om bij een CHERISH meeting in Viana do Castelo - Portugel een presentatie te houden. Daarnaast kunnen we kennismaken met de ins en outs van cultureel erfgoed en de manieren om dat te behouden en te innoveren voor de toekomst.

Gaan jullie mee?

Labedissen en Landleven

Wat een leuke dingen zijn dat toch, die labedissen. Niet alleen levert de naam met regelmaat vragende blikken en stoethaspelende uitspraken op, ook de interesse voor dit kledingstuk wordt steeds groter. 

En, vraagt u zich nou af hoe het zit met die cliffhanger uit onze vorige post? De laatste tijd horen wij opvallend vaak Zeeuwse vrouwen, die heel hun leven lang al streekdracht breien, de naam ‘kneuen’ of ‘kneutjes' voor polswarmers gebruiken. Blijkbaar werden hand- of polswarmers waarvan de rand tot aan de knokkels van de vingers komen in het Zeeuwse ook zó genoemd!  Na Anja's gefilosofeer uit de vorige post snappen we nu waarom. Wellicht werd het woord 'kneutjes' ook wel elders in het land gebruikt, we horen het graag. 
Maar, terug naar de labedissen.

Tijdens de verkoopmarkt van het Polderhuis in Westkapelle afgelopen zomer raken we in gesprek met Betje. Betje is een van de dames die breit voor de Tuus Emaekt Markt. Samen met een aantal dames komen ze 1 keer per maand bij elkaar en thuis breien ze sokken en zo. Voor het goede doel.

We kopen van Betje niet alleen een paar oude zwarte kousen die van haar vader zijn geweest. Betje heeft namelijk ook een paar lichtblauwe gebreide labedissen liggen! Het zijn wél replica’s, geen originele, dat wel. Ze vertelt dat het patroon ooit in de Landleven heeft gestaan en afkomstig is van een vrouwtje uit Serooskerke.

Onze ogen gaan glimmen: zouden we hier te maken hebben met een origineel patroon van een boerenvrouw uit een van de Walcherse dorpen? Ik spreek met Betje af, en bezoek haar een paar maanden later thuis. Helaas. Betje kan het patroon niet meer terug vinden. Ze heeft overal voor me gezocht. Wat jammer nou, ik had zó graag geweten van welke boerenvrouw dit patroon afkomstig was. 

“Maar”, zegt Betje, “het was geloof ik eigenlijk een patroon van beenwarmers. Maar ik dacht: die kun je ook aan je armen dragen, dan zijn het labedissen!”

Ik begrijp er eerlijk gezegd niks meer van. Denk niet dat Betje vergeetachtig is, hoor, met haar 91 jaar is ze kraakhelder van geest, en van lijf en leden! Omdat we er verder niet uitkomen besluit ik thuis op het internet te gaan zoeken naar het patroon uit de Landleven van de desbetreffende beenwarmers. De eerste hit is raak: ik vind 3 paar beenwarmers in hetzelfde breipatroontje, in een uitgave van 2014. Dat raadsel is dan tenminste opgelost! Alleen dat vrouwtje uit Serooskerke, hoe dát dan zit begrijp ik nog steeds niet. Maar daar komen we waarschijnlijk nooit meer achter.

Totdat mijn blik valt op de naam van de maakster het patroon van de beenwarmers. Er gaat een lichtje branden.. het zou toch niet? En jawel. Als ik doorklik kom ik op de website terecht van Kiki Visser. Uit Serooskerke.. op Schouwen Duiveland!

Terwijl u dit leest zitten wij - Anja, Jeanet en Stefanie - hoog in de lucht en vliegen wij naar Portugal. Wij zullen daar een presentatie verzorgen voor de deelnemers aan het Europese Cherish Project over cultureel erfgoed, en hoe je dit mee kan nemen naar de toekomst.

Terugkomend op labedissen en Landleven: in het novembernummer van Landleven verschijnt een artikel over ons en over jawel.. labedissen! Voor dit artikel hebben we speciaal voor Landleven een patroon uitgewerkt van een paar originele gebreide labedissen. We zijn benieuwd naar jullie reacties!

Een uitgebreid patroon van deze labedissen Mijntje, zowel voor heen en weer breien als voor rond breien, is te koop in de webshop. In hetzelfde patroon staat ook informatie over het spannen van breiwerk.
Als jullie het garen voor deze labedissen kopen bij Atelier Jaffari in Arnemuiden krijgen jullie het patroon er gratis bij.

Adeus!!

Patroon beenwarmers: Kiki Visser

Foto labedissen en beenwarmers: Landleven

Filosoferen

Hebben jullie dat ook wel eens? Dat je jezelf afvraagt wáár een woord vandaan komt? En dat je daar eens je gedachten over laat gaan?

Wij hebben dat - nog al eens - bijvoorbeeld als we met ons hoofd in de wind en onze voeten over de Zeeuwse klei of het Zeeuwse zand lopen. Deze keer ging het filosoferen over het woord 'rêêste'.

een rêêste Zeeuwse knopen als sluiting

Voor Zeeuwen die nog - een beetje - dialect spreken zal de betekenis van het woord duidelijk zijn en misschien komt het woord ook wel voor in andere Nederlandse dialecten. Een 'rêêste' is een rij of snoer. Met een rêêste knoppen sloot men hemd en jas, een rêêste bloedkraelen is een rij of snoer van bloedkoralen kralen.
De dubbele rij knoopsgaten op de foto hierboven heeft een reden, de rêêste was namelijk niet vastgenaaid aan de rok (hemd, jas), zoals we tegenwoordig doen. De knopen werden door beide knoopsgaten gehaald en daarna werd aan de binnenkant een draad door de oogjes geregen. Je kunt de knopen ook op een bandje zetten en de rêêste knopen die dan ontstaat door beide knoopsgaten halen.

Hemdrok van Walcheren, de knopen zijn met stof overtrokken

Collectie Nederlands Openluchtmuseum

Het werkwoord 'rêêzen' gaat over het rissen, afrissen of afritsen van bijvoorbeeld bessen. Wij doen het 'in het seizoen' nog regelmatig... rode bessen rissen en dan eten met zelfgemaakt vanillevla...
En die bessen hangen ook weer in een rij of snoer.

Daarna ging het verder - zowel de wandeling als het filosoferen - het was fris, zonnig en helder weer met wind uit het noorden en van die bloemkoolwolken waar je allerlei moois in ziet. We lopen dus ook nog even te filosoferen, want:
De woorden 'rêêste', 'rêêzen' en 'rits' lijken best veel op elkaar.
Zou dat 'nieuwe' woord rits van zo'n oud woord als 'rêêste' vandaan gekomen zijn?

We gingen op zoek; een etymologisch woordenboek kan op zo'n vraag vast een antwoord geven.
Via de etymologiebank zoeken we het op. Daar vinden we dat het woord rits waarschijnlijk van het geluid ritssss komt, als de sluiting wordt dicht gemaakt. Alleen het Zuid-Afrikaans geeft een andere mogelijkheid - bij het woord 'ritssluiter':

Apparaatjie bestaande uit twee rye hakies wat in mekaar gevoeg word deur 'n bewegende knip wat daaroor getrek word ten einde iets toe te maak...

Een reeste hakjes dus...

We hebben er nog eentje - we zullen het er maar op houden dat we graag en ver in de wind lopen.

'Kneukel'; Dit woord vinden we wel op de etymologiebank, het blijkt al in 1300 in het Nederlands voor te komen. Geen dialectwoord dus, maar oud-Nederland voor een wervel of gewricht. Tegenwoordig wordt in het Nederlands het woord 'knokkel' meer gebruikt en ook deze vorm komt in de 12e eeuw al voor in het Nederlands.

Maar dan: het woord 'kneu'. Daar lopen de etymologiebank en het Zeeuws woordenboek mijlenver uit elkaar. Volgens de etymologie is het een vinkje... (de vogel, niet het leesteken).
Volgens het Zeeuws woordenboek hebben kneuten (of kneutjes) iets te maken met die kneukels. Dat klinkt best logisch toch?

En wat ze dan met elkaar te maken hebben? Dat is de cliffhanger tot de volgende blogpost.

Kussentjes en een vraag

De zomer is voorbij, de eerste herfststorm hebben we te pakken en nu regent het pijpenstelen. Goed weer om binnen aan de slag te gaan en dat treft.
Wij zijn namelijk in voorbereiding...de gemeente Middelburg heeft ons gevraagd om mee te werken aan een nieuw Europees project:

In deze blogpost hebben jullie er al iets over kunnen lezen. We zijn nu bijna een jaar verder en de 'opdracht' krijgt steeds meer vorm.

Eind oktober gaan we naar Viana do Castelo in Portugal om een presentatie te geven over wat we al gedaan hebben en waar we nu mee bezig zijn. Bij het maken van de 'draft' (zoals dat zo mooi heet) bleek dat er al best veel interessante zaken op ons lijstje staan.

Maar hoe gieten we dat in een vat zodanig dat ook de deelnemers die het Engels niet zo goed beheersen een leuke presentatie krijgen? Daar hebben we wat op gevonden -  een 'multimedia event' - daar kunnen we verder nog niet veel over uitweiden, maar de kop van dit stukje heeft er alles mee te maken.

Bij het bedenken en uitwerken van zoiets struikel je over de Engelse termen. Dat is niet zo gek, de voertaal is immers Engels, maar we hebben er voor de lol de Nederlandse benamingen bij gepakt.
Een 'draft' is in goed Nederlands een kladje, een 'multimedia event' prikkelt de verschillende zintuigen met foto, film, geluid... we zijn daar enthousiast mee gaan 'brainstormen' en hebben er nog smaak aan toegevoegd. Tijdens de presentatie gaan we babbelaars uitdelen, de échte niet die in een papiertje in een zakje...

de suikermassa gaat over in een koekenpan
foto: J. Midavaine, 1961, Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeland, recordnr. 90645

Toen kwamen we erachter dat er veel verschillende namen zijn voor dit Zeeuwse snoepgoed:

• (boter)babbelaars
• kussentjes
• spekjes
• kokkinen
• blokjes

Wie vult het lijstje aan? En willen jullie dan ook de plaats van herkomst aangeven van die benaming?

het (t)rekken van de karamel
foto: J. Midavaine, 1961, Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeland, recordnr. 90649

Oh ja - nog iets - babbelaars 'kook' je niet maar 'bak' je, dat komt misschien wel door de koekenpan die aan het einde van het kookproces wordt gebruikt. Daarnaast zijn een pan, een (gas)fornuis en een koude, natte 'schutteldoek' onontbeerlijk attributen bij het maken van kokkinen.